Τελέζιο, Μπερναρντίνο

(Telesio· εξελληνισμένος τύπος Τελέσιος, Κοζέντσα 1509 – 1588). Ιταλός φιλόσοφος. Σπούδασε φιλοσοφία, μαθηματικά και ιατρική στην Πάντοβα. Έπειτα από μια δεκαετία αποσύρθηκε για μελέτες σε ένα μοναστήρι βενεδικτινών, στη νότια Ιταλία, και το 1553 βρισκόταν πάλι στην Κοζέντσα. Η φήμη των μελετών του απλώθηκε πλέον παντού· η συγγραφή του σημαντικότερου έργου του De rerum natura iuxta propria principia είχε ουσιαστικά συμπληρωθεί και εκδόθηκε στη Νάπολη το 1586, σε 9 τόμους. Εκτός από το De rerum natura, έγραψε και πολυάριθμα σύντομα δοκίμια επιστημονικού περιεχομένου, που από τον τίτλο τους δείχνουν καθαρά το ενδιαφέρον του Τ. για τα προβλήματα της φιλοσοφίας της φύσης. Ακόμα, ο Τ. προσπαθούσε συνεχώς να καθορίσει τις αρχές ενός νέου εμπειριοκρατικού νατουραλισμού, κατά τον οποίο ο φιλόσοφος της φύσης πρέπει να παρακολουθεί πιστά την πορεία της φύσης στις μυστικότερες εξελίξεις της, πρέπει να θέτει ως βάση των ερευνών του την ιδέα ότι η φύση είναι ένας κόσμος καθ’ εαυτόν, που κυβερνάται από εσωτερικούς νόμους. Σε διαρκή πολεμική, όχι τόσο με τον Αριστοτέλη όσο με έναν κάποιο πλατωνισμό, που υπήρχε στην αριστοτελική παράδοση, δηλαδή με την τάση για αφαίρεση και μετατροπή των ουσιών και των αρχών των πραγμάτων σε υπερβατικές, ο Τ. θέλησε να ερμηνεύσει τη φύση, αναζητώντας το νόημά της μέσα της και όχι έξω από αυτήν. Για να γνωρίσει τη φύση ο άνθρωπος πρέπει να την κάνει να μιλήσει η ίδια· έτσι προβάλλεται η υπεροχή των αισθήσεων ως γνωστικού μέσου. Η φυσική του Τ. ανατρέχει σε τρεις αρχές για να εξηγήσει το σύμπαν: σε δύο δρώσες άυλες, το ζεστό και το ψυχρό, και μια υλική, σωματική, τη γη, που ως παθητικό, αδρανές υπόστρωμα, υφίσταται την ενέργεια των άλλων δύο αρχών. Ο Θεός είναι επάνω από τη φύση, με την έννοια, ότι δεν επεμβαίνει ποτέ για να προκαλέσει ένα οποιοδήποτε γεγονός· εξάλλου, ο Θεός βρίσκεται μέσα στη φύση και κάνει τα πάντα, με την έννοια ότι ο Θεός του Τ. (όπως άλλωστε και ο Θεός του Ντεκάρτ) είναι ο εγγυητής της τάξης και της ομοιομορφίας. Ακόμα και η ανθρώπινη ψυχή, όπως και όλων των άλλων ζώων, είναι ένα απλό φυσικό προϊόν, δηλαδή μια σωματική ουσία, μια λεπτότατη ύλη, που προέρχεται από το σπέρμα, ικανή να αισθάνεται. Και η ηθική ζωή, κατά τον T., ανάγεται σε καθαρά φυσικές αρχές: η αρετή δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο αναγκαίος όρος για τη συντήρηση του ανθρώπου.